JON MAYA DANTZARI ETA KOREOGRAFOA
"BDCCri esker, eguneratze-ariketa garrantzitsua egin dugu gure proiekturako"
Jon Maya Sein (Errenteria, 1977) eta dantza beti eskutik joan dira. Eremu tradizionalean trebatu zen -Errenteriako Ereintza Dantza Taldean hasi zen- eta ondare horretatik abiatuta bere proiektu guztiak, ez dira gutxi, landu ditu arte eszenikoen alorrean.
2002. urtean, Kukai Konpainia sortu zuen, eta bertan dantzari, koreografo eta zuzendari lanak betetzen ditu, dantza tradizionalaren eta garaikidearen arteko harremana aztertuz. Kukai Dantzaren ikuskizunak hogeita bost herrialde baino gehiagotako antzoki eta jaialditan aurkeztu dira. Horrez gain, sari esanguratsu ugari jaso ditu: Espainiako Dantza Sari Nazionala 2017an, Arte Eszenikoen MAX SARIAK 2009, 2015, 2017 eta 2018an, Kataluniako Kritikaren Saria 2016an, Huescako Nazioarteko Antzerki eta Dantza Jaialdiko Ikuskizun Onena, Donostia Antzerki Saria, Valladolideko TAC Jaialdia eta Umore Azokaren Ohorezko Saria, besteak beste.
Izen handiko dantzaria (oso gogoan izatea gustatzen zaion ohiko terminoa) izan arren, Mayak ez zuen zalantzarik izan BDCCren aholkularitza jasotzeko eta lehenengo Sendotze Programan parte hartzeko.
-
“ Ikastaro honek 'Yarin' eta 'Eta orain zer' obren estreinaldiak markatu ditu batez ere, baina badira aurreko muntaiak, hala nola 'Erritu', 'Oskara' edo 'Gelajauziak', bizirik dirautenak. Horrela, urte honetako nobedadeak aurreko sorkuntzekin eta eguneroko bizitzan sortzen diren gainerako gauzekin konbinatzen ari gara pixka bat.
'Yarin', 'Eta orain zer', 'Desde mi txoko', 'Gelajauziak'? 2023ko lehen hiruhilekoa jardueraz beterik hasi da.
¿? -
Hainbeste fronte irekirekin, baieztatu daiteke arte eszenikoen munduak normaltasunari berriro heldu diola eta bultzada hartu duela?.“ Ez dut uste horrela denik, egoerak ñabardura gehiago ditu. Egoera arraro baten aurrean gaudela esango nuke. Pandemia batetik gatoz, guztia itxita zegoen tokitik, eta, ireki ondoren, boom bat izan zen: antzokiak betetzen ziren, jarduerak zeuden eta programazio izugarria zegoen. Gero, aisialdia eta ostalaritza zabaldu ziren, eta uste dut sozializazio-etapa batera pasatu zela, jendeak kalera irten nahi baitzuen. Eta hor, beno, zulo bat sortu zen. Baina orain dena oso irregularra ikusten dut. Batzuetan ederki funtzionatzen du, beste batzuetan ziztadak izaten dira. Uste dut gehiago gaudela ekitaldiaren kulturaren une batean, ez jarraitutasunaren une batean. Badirudi galdu ezin duzun gertaera horrek funtzionatzen duela, baina jarraitutasun handiagoko gauzek gehiago sufritzen dutela. Horregatik ikusten dut ziurgabetasunez. Normaltasunera itzultzean, sufritzen hasten dira ingurune askotan. Egoera irregularra da, eremu arriskutsuan.
-
'Yarin' Euskadin eta Estatuan zehar ibiltzen ari da, baina udan Atlantikoa zeharkatzeko aukera ere izango du, ezta?“ Ikuskizun honek poz handia ematen digu hasieratik. Oso proiektu berezia da, non bi tradizio, kasu honetan beren berezitasunekin, hala nola euskal kultura eta dantza eta kultura flamenkoa, elkartu egiten baitira elkarrizketarako. Uste dut gutako bakoitzari, parte-hartzaileei, testuinguru berrietara irekitzen digula. Elkarrizketa horren bidez frogatzen dugu bakoitzaren errotik abiatuta elkarrizketa eta ulermena sor daitezkeela. Nire ustez, oso garrantzitsua da norberaren berezitasuna eta nortasuna ulertzea, ez ixteko kontu gisa, baizik eta besteekin partekatzeko eta hitz egiteko aukera gisa. Kontzeptu honen bitartez, bira oso gustagarria egiten ari gara. Egin ditugun aurkezpenak zoragarriak izan dira eta oso kritika ona dago. Atzerrian ere aurkeztu gara, Frantzian zehazki, udan Kolonbiara bidaiatuko dugu eta udazkenean Erromara joango gara. Aukera politak zabaltzen ari zaizkigu.
-
'Eta orain zer?' MAX sarietan finalista izan da orain dela gutxi, hiru kategoriatan konkretuki: dantza-ikuskizun onena, argiztatze hobea eta musika-konposizio hoberena ikuskizun eszeniko baterako (bakarrik Pascal Gaignek altxatu zuen sagarra). Zer espero dezake jendeak obra honekin?“ Ikuskizun gisa baino gehiago, murgiltze-esperientzia gisa planteatuko nuke. Uste dut publikoak esperientzia bat biziko duela. Ez gara ezer asmatzera etorri, baina formatu ezohiko batekin gabiltza. Jendea eremu ireki batean sartuko da, ez du eszenatokirik aurkituko, ez aulkirik, ez dantzaririk. Gela huts batera sartuko da, eta gela horretan gauzak gertatzen hasiko dira. Guretzat, "Eta orain zer" oso galdera garrantzitsua izan da. Hogei urte bete ditugu: eta gero zer? Pandemia baten ondoren zer? Nola ikusiko gaitu jendeak? Zer espero du jendeak? Galdera horien guztien atzean ikuskizun bat, proiektu bat, esperientzia bat planteatu dugu. Gauza asko proposatuko dizkiogu jendeari. Askatasunez mugitu ahal izango dira, eta ordubeteko esperientzia polita izatea espero dugu. Lan handia egiten ari gara, zirraragarria eta guretzat erronka handia dena, zentzu guztietan, bai artistikoki, bai antolaketaren ikuspuntutik. Orain arteko bidea oso polita da.
-
Pasaden hilabetean, Kukai Dantzak bere harri-koskorra ekarri zuen Basquefesten, 'Gelajauziak' lanarekin. Nolakoa izan zen esperientzia Bilboko Gas Plazan?“ Ikuskizun honek hainbat urte ditu, Cesc Gelabertekin lankidetzan sortu zen, eta maitasun handia dut, gizarte-dantzei buruzko ikuspegi interesgarria baitu. Ikusi dugun bezala, dantzajauziak eta soinuzaharrak oso errotuta daude gure lurraldean. Gaurko begirada bat, baina erakustaldi hori, herriko plaza, mantenduz. Orduan, ikuskizun superfreskoa da, oso dinamikoa, plazan bertan gertatzen dena, jendearen artean. Urte asko daramatzagu burutzen, herrialde askotara eraman gaitu eta, egia esan, handik gutxira Bilbora eramatea oso polita da. Gainera, erromeria baten ondoren gertatu zen eta oso giro ona zegoen. Egia esan, oso ikuskizun erraza da, ez dugu behar ezer teknikorik. Iristen gara eta dantza sozialak bezala egiten dugu, hor gertatzen da. Gustukoa da egitea, eta oso pozik gainera.
-
Kukai Dantzaren ikuskizunak hogeita bost herrialdetan aurkeztu dira. Horrez gain, sari garrantzitsu ugari jaso dituzue: Espainiako Dantza Sari Nazionala, MAX sariak hainbat alditan, Donostia Antzerki Saria, besteak beste. Hain ibilbidea sendoa izanda ere, BDCCren finkatze-programari heldu zenioten. Zergatik?“ Hogei urte betetzen ditugu aurten; hogei urte horiei begira, proiektu egonkorra dela esan dezakegu, baina aldi berean, hogei urteko gaztetxo bat gara oraindik ere. Proiektu honek oso garapen naturala izan zuen, eta pixkanaka-pixkanaka urratsak ematen joan da. Pentsa ezazu, Kukai Dantza sortu zenean nik hogeita hiru urte nituela, eta laguntzen ninduten dantzariek hamasei zituzten. Momentu horretan saiakera bat besterik ez zen, gero ia oharkabean, zirkuitu profesionalera iritsi ginen, baina geure egitura ez zen profesionala. Poliki-poliki gure egitura profesionalizatzen joan zen, eta momentu honetan konpainia profesional bat gara; baina aurrera begira, uste dut proiektu honek oraindik baduela finkatzeko eta egonkortzeko marjina. Eguneratzeko ariketa garrantzitsu bat da. BDCCk aukera hori eskaintzen zuen eta, batez ere, urte hauetan zehar izan dugun garapen artistiko horri paraleloan kudeaketaren arloan ere garapena izateko asmoz ekin genion prozesu honi.
-
Zeintzuk dira, Industria Kultural moduan, Kukai Dantzak dituen erronka berriak? (nazioartekotzea, digitalizazioa, berrikuntza, negozio-eredu berria, zerbitzu edo produktu berria ?)“ Lehenengo eta behin, ni sortzailea sentitzen naizen heinean, burua sorkuntzara joaten zait. Aurten bi sorkuntza oso garrantzitsu ditugu eta buru belarri ari gara, eta esango nuke lerro artistikoari dagokionez, geure erronka dela orain arte ireki ditugun lerro horietan sakontzea, sorkuntza propioarekin, nazioarteko lankidetzarekin? Uste dut erronka polita badugula baita ere arte eszenikoak, antzoki eta ohiko formatuetatik aparte bestelako inguruetan kokatzen, eta publikoari esperientziak sorrarazi eta esperientzia horien bitartez arte eszenikoetara gerturatzen; eta kudeaketa arloan esango nuke sendotzea dela erronkarik nagusiena. Arte eszenikoen egiturak oso egitura ahulak dira. Gu zortekoak gara, zortzi pertsonaz osatutako egitura bat garelako. Eta egitura horri eusteko norberak egin behar duen lana izugarria da. Eta, nik uste, oso erronka garrantzitsua da, eta hau ez dut esango Kukai bezala baizik eta arte eszenikoetako kide gisa, baina gizarte gisa ere esango nuke, kultura ez dela aisialdi gisa landu behar, baizik eta gure egunerokotasunaren parte bezala. Gizarte bezala eraman gaituzte kultura kontsumo eta aisialdi ohituretan kokatzera, eta nik pentsatzen dut gehiago ulertu behar dugula pertsonaren eta gizartearen formazioaren mugak bezala. Kulturak balore transbertsal ugari ditu eta kokatu daiteke osasunak, hezkuntzak, azpiegiturek gizartean duten zentralitate horretan.
-
Eta ideia hori finkatzeko BDCC ere lagungarria izan daiteke?“ Denak gara lagungarriak, eta kate honetan gauden jende guztia behar-beharrezkoak gara. Erakundeak, irizpide nagusiak jartzen dituzten heinean, sortzaileak, komunitatea osatzen dugun agenteak? guztiak beharrezkoak gara bide horretan aurrerapausoak emateko eta kontziente izanik batak besteengandik elikatzen garela.
-
Kukai Dantzak oso berritzailea izan zen, eta azken urteotan sortu diren beste dantza talde batzuetan eragina nabaria da. Nola sentitzen zarete?“ Zalantza sortzen zait, zeren eta barrutik ez baitut horrela bizitzen; beti pentsatu izan dut guk egiten duguna saiakera bat dela eta gauzak egiteko geure modua dugula eta ahalik eta koherentzia handiarekin saiatzen garela eusten gure bideari. Horrek gero zer oihartzun duen beste belaunaldietan beti eskapatu egin zait, egia esan. Kukai sortu zenean, sorkuntza garaikide bat egiteko izan zen, baina dantzan zein kultura tradizionalean oinarrituta. Kultur transmisio indartsua daukan gune bat eta, era berean, sorkuntzarako baliabideak eskaintzen dituen ingurune bat. Eta horrek ere, nik uste, ematen digu zigilu propio bat: Euskal Herrian sortzen den hura, baina era berean munduko edozein lekutan jasotzeko modukoa; dena den, zigilu propioa oso garrantzitsua da eta saiatzen gara horretan oinarritzen.
-
Kukaik arreta berezia eskaintzen dio arlo sozialari. Ziklo, tailerrak eta gazteentzako formazio kurtso ezberdinak antolatzen dituzue, ezta?“ Nola txertatzen den edozein proiektu bere lurraldean oso inportantea da, hau da, guk egiten dugun lana ezin izango litzateke ulertu bere testuingurutik kanpo. Gure konpainia Errenterian sortu zen, eta ez zen kasualitate geografiko bat izan. Bere garaian, laurogeiko hamarkadan, Errenterian izugarrizko apustua egin zen dantzaren garapenerako. Garai horretan, dantza talde batek, Ereintzak, apustua egin zuen euskal dantzaren hezkuntza musika eskola eta kontserbatorioan txertatzeko eta beste dantza estiloekin harremanetan jartzeko. Gu horren ondorioa gara, ni bertako semea naiz, zuzen zuzena, eta beste dantzariak ere bai. Apustu horren garapenetik konpainia profesional bat sortu da, eta gainera Errenteriak, kasu honetan, kultura eta sorkuntza hartzen ditu garapenerako ardatz bezala. Horrek baliabide batzuk eskaintzen ditu eta testuinguru horrek aukera ematen du gure lana garatzeko, baina ez hori bakarrik: guk egiten dugun irakurketa da kokatuta gauden eremu horretan ere geure lanak hedatuta egon behar duela, eta horregatik ikastetxeekin egiten dugu lan, ezaugarri fisiko aniztuneko elkarteekin..., hor saiatzen gara inguratzen gaituen komunitate horrekin elkarlanean aritzen eta gure inguru sozialean eragile bat gehiago izaten. Nik uste dut horrek txertatze bat ematen digula.
